ਉਰਦੂ ਕਹਾਣੀ : ਸ਼ਰਈਆਂ ਵਾਲੀ...: ਸਾਦਿਕਾ ਨਵਾਬ ਸਹਿਰ
ਅਨੁਵਾਦ : ਮਹਿੰਦਰ ਬੇਦੀ ਜੈਤੋ... 9417730600.
ਇੰਜ ਹੀ ਮੰਗਦੀ-ਖਾਂਦੀ ਹੋਈ ਉਹ ਇਕ ਦਿਨ ਗੁੰਟੂਰ ਤੋਂ ਲਗਭਗ ਢਾਈ ਸੌ ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੂਰ ਵੱਸੇ ਸ਼ਹਿਰ ਵਰੰਗਲ ਵਿਚ ਜਾ ਪਹੁੰਚੀ ਤੇ ਉੱਥੋਂ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਮਕਾਨ ਸਾਹਵੇਂ ਖਲੋਤੀ¸ ਮੋਟੀ-ਤਾਜੀ, ਠੋਸ-ਬਦਨ ਤੇ ਚੌੜੇ-ਮੂੰਹ ਵਾਲੀ, ਗੋਰੀ-ਚਿੱਟੀ, ਲੰਮੀ-ਝੰਮੀ, ਸਜੀ-ਧਜੀ, ਜੇਵਰਾਂ ਨਾਲ ਪੀਲੀ ਹੋਈ ਹੋਈ¸ ਇਕ ਔਰਤ ਬੜੀ ਮਿੱਠੀ ਆਵਾਜ਼ ਵਿਚ ਕੂਕੀ-
“ਸ਼ਰਈਆਂ ਵਾਲੀ ਅੰਮਾਂ! ਤੂੰ!! ਇੱਥੇ?”
ਤੇ ਉਹ ਆਪਣੀ ਉਮਰ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਦੌਰ ਵਿਚ ਜਾ ਪਹੁੰਚੀ...
ਨੌ ਸਾਲ ਦੀ ਨਸੀਬਨ ਦੀ ਸ਼ਾਦੀ ਉਸਦੇ ਚਾਲ੍ਹੀ ਸਾਲਾ ਭਨੋਈਏ ਨਾਲ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ...ਕਿਉਂਕਿ ਉਸਦੀ ਪਤਨੀ ਯਾਨੀਕਿ ਨਸੀਬਨ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਭੈਣ ਆਪਣੇ ਦੋਵਾਂ ਬੱਚਿਆਂ ਸਮੇਤ ਵਾਰੀ-ਵਾਰੀ ਫਲੂ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹੋ ਕੇ ਅੱਲ੍ਹਾ ਨੂੰ ਪਿਆਰੀ ਹੋ ਚੁੱਕੀ ਸੀ ਤੇ ਉਸ ਦੀਆਂ ਆਪਣੇ ਤੋਂ ਵੱਡੀਆਂ ਤਿੰਨੇ ਭੈਣਾ ਦੇ ਵਿਆਹ ਵੀ ਹੋ ਚੁੱਕੇ ਸਨ। ਆਂਧਰਾ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੇ ਜਿਲ੍ਹੇ ਗੁੰਟੂਰ ਵਿਚ ਤਾਂ ਆਪਣੇ ਦੋਵਾਂ ਬੱਚਿਆਂ ਤੇ ਧਨ-ਮਾਨ ਨਾਲ ਭਰੇ ਘਰ ਦੀ ਮਾਲਕਿਨ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ, ਸੋਨੇ ਵਿਚ ਚਮਕਦੀ ਨਸੀਬਨ, ਵਿਆਹਾਂ-ਸ਼ਾਦੀਆਂ ਵਿਚ ਸੱਤ ਸੁਹਾਗਨਾਂ ਦੇ ਮੱਥੇ ਨੂੰ ਛੁਹਾਅ ਕੇ, ਦੁਲਹਨ ਨੂੰ ਸੱਸ ਦੇ ਜਰੀਏ ਪਾਏ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਮੰਗਲ ਸੂਤਰ ਦੀ ਰਸਮ ਵਿਚ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਬੁਲਾਈ ਜਾਂਦੀ ਸੀ। ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਵਿਚ ਵੀ ਮੰਗਲ ਸੂਤਰ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
“ਮਾਸ਼ਾ ਅੱਲ੍ਹਾ!” ਉਸਦੀ ਕਿਸਮਤ ਬਾਰੇ ਲੋਕ ਕਹਿੰਦੇ।
ਹਿੰਦੂਆਂ ਵਾਂਗ ਈ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਦੇ ਘਰਾਂ ਦੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਵਿਆਹੀਆਂ-ਵਰੀਆਂ ਕੁੜੀਆਂ ਤੇ ਜ਼ਨਾਨੀਆਂ ਸਾੜ੍ਹੀਆਂ ਬੰਨ੍ਹਦੀਆਂ...ਪਰ ਨਸੀਬਨ ਕੁਆਰੀਆਂ ਵਾਂਗ ਸਲਵਾਰ-ਕਮੀਜ਼ ਪਾਉਂਦੀ। ਇਸੇ ਲਈ ਨਸੀਬਨ ਨੂੰ 'ਸ਼ਰਈਆਂ ਵਾਲੀ' ਯਾਨੀ 'ਸਲਵਾਰ ਵਾਲੀ' ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ਤੇ ਉਸਦਾ ਅਸਲੀ ਨਾਂ ਲੋਕੀ ਭੁੱਲ ਚੁੱਕੇ ਸਨ।
ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਕਿਸ ਦੀ ਨਜ਼ਰ ਲੱਗੀ ਸੀ ਕਿ ਇਕ ਦਿਨ ਉਸਦੀ ਬਾਰਾਂ ਸਾਲ ਦੀ ਧੀ, ਰਾਤ ਨੂੰ ਇੰਜ ਸੁੱਤੀ ਕਿ ਸਵੇਰੇ ਅੱਖ ਨਾ ਖੋਲ੍ਹ ਸਕੀ। ਪਤੀ ਹਊਕਾ ਖਿੱਚ ਗਿਆ ਤੇ ਕੁਝ ਦਿਨ ਬਿਮਾਰ ਰਹਿ ਕੇ ਤੁਰ ਗਿਆ।
ਸਾਲ ਭਰ ਬਾਅਦ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦਾ ਇਕਲੌਤਾ ਸਹਾਰਾ ਪੁੱਤਰ ਵੀ ਤੇਜ਼ ਬੁਖ਼ਾਰ ਕਾਰਨ ਦੁਨੀਆਂ 'ਚੋਂ ਸਿਧਾਰ ਗਿਆ। ਨਸੀਬਨ ਬੇਸਹਾਰਾ ਹੋ ਗਈ। ਹੁਣ, ਉਸਦੇ ਨਸੀਬਾਂ ਉੱਤੇ ਲੋਕ ਤੌਬਾ ਕਰਦੇ।
ਪਤੀ ਨੇ ਬੇਹੱਦ ਦੌਲਤ ਛੱਡੀ ਸੀ ਪਰ ਏਡੇ ਵੱਡੇ ਮਕਾਨ ਵਿਚ ਇਕੱਲੀ ਰਹਿੰਦੀ ਨੂੰ ਡਰ ਲੱਗਦਾ¸ ਆਖ਼ਰ ਉਸਨੇ ਆਪਣੀ ਇਕ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰ ਦੇ ਘਰ ਦਾ ਅੱਧਾ ਹਿੱਸਾ ਖ਼ਰੀਦ ਲਿਆ ਤੇ ਵੱਡਾ ਮਕਾਨ ਕਿਰਾਏ 'ਤੇ ਚੜ੍ਹਾ ਕੇ ਉਸ ਸਾਂਝੇ-ਵਿਹੜੇ ਵਾਲੇ ਘਰ ਵਿਚ ਆ ਗਈ।
ਨਵੇਂ ਘਰ ਦੇ ਇਸ ਇਲਾਕੇ ਵਿਚ ਮਜਾਵਰਾਂ ਦੇ ਖਾਨਦਾਨ ਵੱਸਦੇ ਸਨ। ਨਸੀਬਨ ਦਾ ਇਹ ਘਰ 'ਕਾਲੇ ਮਸਤਾਨ ਦੀ ਦਰਗਾਹ' ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਸੀ। ਇਹ ਇਲਾਕਾ ਮੁਫ਼ਤੀ ਸਟਰੀਟ ਦੇ ਪੁਰਾਣੇ ਮੁਹੱਲੇ ਤੋਂ ਕੁਝ ਦੂਰੀ 'ਤੇ ਸੀ। ਉਹ ਸਵੇਰੇ ਤੇ ਸ਼ਾਮੀਂ ਦਰਗਾਹ ਵਿਚ ਜਾ ਬੈਠਦੀ ਤੇ ਕੁਰਾਨ ਸ਼ਰੀਫ ਪੜ੍ਹ ਕੇ ਵਕਤ ਕਟੀ ਕਰਦੀ। ਇਸ ਇਕੱਲਾਪੇ ਵਿਚ ਵੀ ਘਰ ਗ੍ਰਹਿਤੀ ਚਲਾਉਣ ਵਿਚ ਉਸਨੇ ਕੋਈ ਕਸਰ ਨਹੀਂ ਸੀ ਰੱਖੀ। ਉਹ ਆਪਣੇ ਲਈ ਮਜ਼ੇਦਾਰ ਤੇ ਚਟਪਟੇ ਖਾਣੇ ਬਣਾਉਂਦੀ ਤੇ ਮਜ਼ੇ ਲੈ-ਲੈ ਖਾਂਦੀ। ਉੱਥੇ ਦਰਗਾਹ ਦੇ ਇਕ ਮਜਾਵਰ ਨੇ ਆਪਣੀ ਭੈਣ ਹੱਥ ਉਸਨੂੰ ਪੈਗ਼ਾਮ (ਸ਼ਾਦੀ ਲਈ ਸੁਨੇਹਾ) ਭੇਜਿਆ। ਮਜਾਵਰ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਪਤਨੀ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਚੁੱਕੀ ਸੀ।
“ਕੀ ਲੋੜ ਐ ਨੀਂ ਤੈਨੂੰ ਮਰਦ ਦੀ? ਤੇਰਾ ਮਰਦ ਐਨਾ ਕੁਛ ਛੱਡ ਕੇ ਮਰਿਐ! ਕੀ ਕਰਨੈਂ ਤੈਂ ਇਹ ਸਭ ਕਰਕੇ? ਲੋਕੀ ਗੱਲਾਂ ਬਣਾਉਣਗੇ!”
“ਕਿੰਜ ਜਿਊਂਵਾਂ...ਇਕੱਲੀ ਕਿੰਜ ਜਿਉਂਵਾਂ? ਮਾਂ-ਅੱਬਾ ਵੀ ਨਹੀਂ ਰਹੇ, ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਉਹਨਾਂ ਕੋਲ ਜਾ ਬੈਠਦੀ!” ਨਸੀਬਨ ਨੇ ਆਪਣੀਆਂ ਭੈਣਾ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਤੇ ਚਾਰ ਜਣਿਆ ਦੀ ਹਾਜ਼ਰੀ ਵਿਚ ਉਸਦਾ ਨਿਕਾਹ (ਵਿਆਹ) ਮਜਾਵਰ ਨਾਲ ਹੋ ਗਿਆ। ਉਹ ਉਸਦੇ ਨਾਲ ਇਸ ਅੱਧੇ ਮਕਾਨ ਵਿਚ ਰਹਿਣ ਲਈ ਆ ਗਿਆ।
ਇਹ ਨਵਾਂ 'ਮਰਦ' ਨਸੀਬਨ ਨੂੰ ਜ਼ਰਾ ਵੀ ਚੰਗਾ ਨਹੀਂ ਸੀ ਲੱਗਦਾ। ਹਸਨ ਮਜਾਵਰ ਦਾ ਉਪਰਲਾ ਬੁੱਲ੍ਹ ਇੰਜ ਪਾਟਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ ਕਿ ਦੋ ਦੰਦ ਮਸੂੜ੍ਹਿਆਂ ਸਮੇਤ ਹਮੇਸ਼ਾ ਦਿਸਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ। ਉਹ ਹਰ ਵੇਲੇ ਮੂੰਹ ਵਿਚੋਂ ਡਿੱਗਣ ਵਾਲੀਆਂ ਲਾਲਾਂ ਨੂੰ ਰੁਮਾਲ ਨਾਲ ਪੂੰਝਦਾ ਰਹਿੰਦਾ। ਇਹ ਸਭ ਤਾਂ ਠੀਕ, ਪਰ ਪਹਿਲੇ ਪਤੀ ਤੋਂ ਮਿਲੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਖੁਸ਼ੀਆਂ ਤੇ ਪਿਆਰ ਇਸ ਨਾਲ ਦਿਲ ਮਿਲਾਉਣ ਵਿਚ ਪਾੜਾ ਬਣਿਆ ਰਹਿੰਦਾ।
“ਨਹੀਂ ਜਚਿਆ ਤਾਂ...ਤਲਾਕ ਲੈ ਲਿਆ।” ਨਸੀਬਨ ਨੇ ਆਪਣੀਆਂ ਭੈਣਾ ਨੂੰ ਜੁਆਬ ਦਿੱਤਾ। ਇਕ ਮਹੀਨੇ ਬਾਅਦ ਹੀ¸ ਦਿਨ ਰਾਤ ਮਸਤੀ ਵਿਚ ਪਏ, ਗਾਂਜੇ ਵਿਚ ਧੁੱਤ ਸ਼ੌਹਰ ਤੋਂ¸ ਉਸਨੇ ਤਲਾਕ ਲੈ ਲਿਆ ਸੀ।
ਉਸ ਪਿੱਛੋਂ ਨਸੀਬਨ ਨੇ ਉਹ ਘਰ ਵੀ ਕਿਰਾਏ 'ਤੇ ਦੇ ਦਿੱਤਾ¸ਇਕੱਲੇਪਨ ਤੋਂ ਪ੍ਰੇਸ਼ਾਨ ਹੋ ਕੇ ਹੁਣ ਉਸਨੇ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰਾਂ ਦੇ ਘਰੀਂ ਜਾਣ-ਆਉਣ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਤੇ ਕਦੀ ਇਧਰ, ਕਦੀ ਉਧਰ ਭਟਕਣ ਲੱਗੀ। ਭੈਣਾ ਦੇ ਘਰ ਗਈ ਤਾਂ ਖਾਣ, ਪੀਣ ਪਹਿਨਣ ਓਢਣ ਵਾਲੀਆਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਤੋਹਫ਼ੇ ਵਜੋਂ ਨਾਲ ਲੈਂਦੀ ਗਈ। ਕੁਝ ਦਿਨ ਚੰਗਾ ਲੱਗਿਆ, ਫੇਰ ਰਿਸ਼ਤਿਆਂ ਦੀ ਠੰਡਕ ਮਹਿਸੂਸ ਹੋਣ ਲੱਗ ਪਈ। ਭੈਣਾ ਨੂੰ ਬੁਰਾ ਨਾ ਲੱਗੇ ਇਸ ਲਈ ਭਨੋਈਆਂ ਸਾਹਵੇਂ ਘੱਟ ਈ ਜਾਂਦੀ ਕਿ ਉਸਨੂੰ ਦੇਖਦੇ ਈ ਉਹ ਛੇੜਖਾਨੀਆਂ ਉੱਪਰ ਉਤਰ ਆਉਣਗੇ।
ਇਕ ਵਾਰੀ ਗੁੰਟੂਰ ਰੇਲਵੇ ਕੁਆਟਰਸ ਵਿਚ ਉਹ ਆਪਣੇ ਤਾਏ ਜਾਈ ਭੈਣ ਨੂੰ ਮਿਲਣ ਗਈ। ਉੱਥੇ ਗੁਆਂਢ ਵਿਚ ਇਕ ਪਰਿਵਾਰ ਵਾਲਾ ਰੇਲਵੇ ਟੀ.ਸੀ. ਮਸਤਾਨ ਖ਼ਾਨ, ਮਦਰਾਸ ਤੋਂ ਟ੍ਰਾਂਸਫਰ ਹੋ ਕੇ ਆਇਆ ਸੀ। ਉਸਦੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਬੱਚੇ ਸਨ। ਉਸਨੂੰ ਜਦੋਂ ਨਸੀਬਨ ਦੇ ਮਾਲਦਾਰ ਬੇਵਾ ਹੋਣ ਦਾ ਪਤਾ ਲੱਗਿਆ, ਉਸਨੇ ਨਿਕਾਹ ਦੀ ਤਜਵੀਜ਼ ਰੱਖ ਦਿੱਤੀ ਤੇ ਨਸੀਬਨ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਕਬੂਲ ਵੀ ਕਰ ਲਿਆ। ਹੁਣ ਉਹ ਆਪਣੇ ਪੁਰਾਣੇ ਮੁਫ਼ਤੀ ਮੁਹੱਲੇ ਦੇ ਵੱਡੇ ਕਵੇਲੂ ਯਾਨੀ ਖ਼ਪਰੈਲ ਵਾਲੇ ਮਕਾਨ ਵਿਚ ਰਹਿਣ ਲੱਗੀ...ਤੇ ਮਸਤਾਨ ਖ਼ਾਨ ਦੋ ਦਿਨ ਏਧਰ, ਦੋ ਦਿਨ ਓਧਰ ਬਿਤਾਉਣ ਲੱਗਾ।
“ਮੈਂ ਤੁਹਾਡੇ ਬੀਵੀ-ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਮਿਲਣਾ ਚਾਹੁੰਦੀ ਆਂ।”
“ਹਾਂ, ਦੇਖਾਂਗੇ।” ਉਹ ਟਾਲ ਦੇਂਦਾ। ਦਰਅਸਲ ਇਸ ਵਾਰੀ ਨਸੀਬਨ ਦੇ ਸ਼ਾਦੀ ਦੇ ਇਰਾਦੇ ਵਿਚ ਇਕ ਭਰੇ-ਪੂਰੇ ਖ਼ਾਨਦਾਨ ਵਿਚ ਘੁਲਮਿਲ ਕੇ ਰਹਿਣ ਦੀ ਇੱਛਾ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਸੀ...ਤੇ ਪਤੀ ਸੀ ਕਿ ਉਸਨੂੰ ਆਪਣੇ ਖ਼ਾਨਦਾਨ ਦੇ ਕਿਸੇ ਜੀਅ ਨਾਲ ਮਿਲਾਉਂਦਾ ਈ ਨਹੀਂ ਸੀ ਪਿਆ।
ਤੇ ਉਸ ਦਿਨ ਉਹ ਇਕੱਲੀ ਈ ਰੇਲਵੇ ਕੁਆਟਰ ਚਲੀ ਗਈ। ਇਹ ਘਰ ਉਸਦੇ ਘਰ ਤੋਂ ਲਗਭਗ ਅੱਧੇ ਕੁ ਘੰਟੇ ਦੀ ਦੂਰੀ 'ਤੇ ਸੀ।
“ਫੇਰ ਨਾ ਆਵੀਂ ਕਦੀ ਏਧਰ, ਹਾਂ...” ਸੌਕਣ ਤੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਘਰੇ ਵੜਨ ਈ ਨਹੀਂ ਸੀ ਦਿੱਤਾ।
ਫੇਰ ਮਸਤਾਨ ਦੀ ਵੱਡੀ ਕੁੜੀ ਦੀ ਸ਼ਾਦੀ ਹੋਣ ਲੱਗੀ ਤਾਂ ਨਸੀਬਨ ਨੇ ਇਕ ਮਾਂ ਵਾਂਗ ਈ ਗਹਿਣਾਂ-ਕੱਪੜਾ ਤਿਆਰ ਕੀਤੀ।
“ਹੁਣ ਤਾਂ ਤਿੰਨ ਸਾਲ ਹੋ ਗਏ...ਖੁਸ਼ੀ ਦਾ ਮੌਕਾ ਏ ਜੀ, ਹੁਣ ਤਾਂ ਲੈ ਚੱਲੋ ਨਾਲ।”
“ਜਾ ਕੇ ਦੇਖਿਆ ਨਹੀਂ ਪਹਿਲਾਂ?” ਮਸਤਾਨ ਖ਼ਾਨ ਨੇ ਹੱਥਲਾ ਅਖ਼ਬਾਰ ਨਹੀਂ ਸੀ ਛੱਡਿਆ।
“ਤੁਸੀਂ ਲੈ ਗਏ ਤਾਂ ਇੰਜ ਨਹੀਂ ਹੋਏਗਾ...ਬੱਚੇ ਮੈਨੂੰ ਛੋਟੀ ਅੰਮੀ ਕਹਿਣਗੇ। ਮੈਂ ਉਹਨਾਂ ਉੱਤੇ ਆਪਣੇ ਬੱਚਿਆਂ ਵਾਂਗਰ ਮਮਤਾ ਦਾ ਖਜਾਨਾ ਲੁਟਾਅ ਦਿਆਂਗੀ।”
...ਪਰ ਇੰਜ ਕੁਝ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਹੋਇਆ। ਅੱਗੋਂ ਇਕ ਚੁੱਪੀ ਦੇ ਸਿਵਾਅ ਕੁਝ ਹੱਥ ਨਹੀਂ ਸੀ ਆਇਆ। ਇਕ ਦਿਨ ਜਦੋਂ ਰਿਹਾ ਨਾ ਗਿਆ ਤਾਂ ਉਹ ਬਿਨਾਂ ਬੁਲਾਏ ਸਾਜ-ਸਾਮਾਨ ਸਮੇਤ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਘਰ ਪਹੁੰਚ ਗਈ।
“ਅਸਲਾਮ ਆਲੇਕੁਮ” ਦਰਵਾਜ਼ਾ ਖੋਲ੍ਹਦਿਆਂ ਈ ਉਸਨੂੰ ਪਛਾਣ ਕੇ ਛੋਟੀ ਕੁੜੀ ਨੇ ਝੱਟ ਸਲਾਮ ਕੀਤੀ ਤਾਂ ਉਸਨੇ ਖੁਸ਼ੀ ਨਾਲ ਉਸਦੇ ਸਿਰ ਉੱਤੇ ਹੱਥ ਧਰ ਦਿੱਤਾ।
“ਤੂੰ ਰੁਕੱਈਆ ਐਂ ਨਾ ਬੇਟਾ!”
“ਜੀ।”
“ਅੰਮਾਂ ਨੂੰ ਕਹੁ ਛੋਟੀ ਅੰਮੀ ਆਈ ਐ।” ਤੇ ਉਸਨੇ ਆਪਣੇ ਦੂਜੇ ਹੱਥ ਵਿਚ ਫੜਿਆ ਥੈਲਾ ਰੁਕੱਈਆ ਨੂੰ ਫੜਾ ਦਿੱਤਾ।
“ਤੇਰੀ ਆਪਾ ਦੀ ਸ਼ਾਦੀ ਲਈ...”
“ਛੋਟੀ ਅੰਮੀ!!” ਬੱਚੀ ਨੇ ਹੈਰਾਨੀ ਨਾਲ ਦੁਹਰਾਇਆ ਤੇ ਥੈਲਾ ਫੜ੍ਹ ਕੇ ਅੰਦਰ ਚਲੀ ਗਈ।
“ਅਸੀਂ ਤੇਰੇ ਕੁਛ ਨਹੀਂ ਲੱਗਦੇ¸ ਤੇਰਾ ਜੋ ਵੀ ਰਿਸ਼ਤੈ, ਸਾਡੇ ਅੱਬਾ ਨਾਲ ਐ। ਇਸ ਦਰਵਾਜ਼ੇ 'ਚ ਫੇਰ ਕਦੀ ਪੈਰ ਨਾ ਪਾਵੀਂ” ਕੁਝ ਚਿਰ ਬਾਅਦ ਵੱਡੀ ਦੇ ਚਾਰੇ ਮੁੰਡੇ ਦਰਵਾਜ਼ੇ ਕੋਲ ਆਣ ਖੜ੍ਹੇ ਹੋਏ ਸੀ ਤੇ ਉਸਨੂੰ ਕਹਿ ਗਏ ਸੀ। ਨਸੀਬਨ ਵਿਚ ਇਸ ਖੁੱਲ੍ਹੇ ਦਰਵਾਜ਼ੇ ਅੰਦਰ ਪੈਰ ਪਾਉਣ ਦੀ ਹਿੰਮਤ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਰਹੀ। ਕਾਫੀ ਦੇਰ ਤਕ ਉਹ ਚੁਗਾਠ ਨਾਲ ਲੱਗੀ ਖੜ੍ਹੀ ਰਹੀ...
ਢੋਲਕੀ ਦੀ ਥਾਪ ਉੱਤੇ ਸ਼ਾਦੀ ਦੇ ਗੀਤ...“ਲਾਲ ਮੋਟਰ ਵਿਚ ਦੁਲਹਾ ਆਇਆ, ਦੁਲਹਨ ਬੀ ਤੇਰੀ ਮਾਂ ਨੇ ਕੀ ਕੀ ਦਿੱਤਾ? ਬੋਲ ਦੁਲਹਨ ਬੀ?” ਦੇ ਨਾਲ ਕੁੜੀਆਂ ਦੇ ਠਹਾਕੇ ਉਸਨੂੰ ਜਿਵੇਂ ਇਤਲਾਹ ਦੇ ਰਹੇ ਹੋਣ¸ “ਹੁਣ ਜਾਹ ਨਸੀਬਨ! ਤੇਰਾ ਤੋਹਫ਼ਾ ਬੇਟੀ ਕੋਲ ਪਹੁੰਚ ਗਿਐ।”
ਨਸੀਬਨ ਦਾ ਦਿਲ ਟੁੱਟ ਗਿਆ।
“ਕੀ ਰੱਖਿਐ ਇਸ ਮਤਲਬੀ-ਖ਼ੁਦਗਰਜ ਦੁਨੀਆਂ 'ਚ!” ਉਸਨੇ ਹੱਜ ਦੀ ਠਾਣ ਲਈ। ਬੈਂਕ ਵਿਚੋਂ ਤਮਾਕੂ ਦੇ ਖੇਤ ਵੇਚ ਕੇ ਜਮ੍ਹਾਂ ਕੀਤਾ ਪੈਸਾ ਕਢਵਾਇਆ। ਘਰ ਵੇਚਿਆ ਤੇ ਪਤੀ ਨਾਲ ਹੱਜ 'ਤੇ ਜਾਣ ਦੀ ਤਿਆਰੀ ਕਰਨ ਲੱਗ ਪਈ। ਆਪਣਾ ਸਾਂਝੇ ਘਰ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਉਸਨੇ ਆਪਣੇ ਭਾਣਜੇ ਨੂੰ ਵੇਚ ਦਿੱਤਾ, ਇਸ ਸ਼ਰਤ 'ਤੇ ਕਿ 'ਜੇ ਮੈਂ ਹੱਜ ਤੋਂ ਪਰਤ ਆਈ ਤਾਂ ਮੈਨੂੰ ਇਕ ਪਲੰਘ ਜਿੰਨੀ ਥਾਂ ਦੇ ਦਵੀਂ।'
ਬਚੇ ਹੋਏ ਪੈਸਿਆਂ ਨਾਲ ਉਸਨੇ ਗੁੰਟੂਰ ਤੋਂ ਪੰਤਾਲੀ ਮਿੰਟ ਦੀ ਦੂਰੀ ਉੱਤੇ ਸਥਿਤ ਜੁੜਵਾਂ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿਜੇਵਾੜਾ ਵਿਚ ਇਕ ਘਰ ਖ਼ਰੀਦ ਲਿਆ।
“ਮੈਨੂੰ ਲੱਗਦੈ ਜਿਵੇਂ ਮੈਂ ਮੁੜ ਕੇ ਨਹੀਂ ਆਉਣਾ।” ਸਭ ਤੋਂ ਛੋਟੀ ਭੈਣ ਕਿਰਾਏ 'ਤੇ ਰਹਿੰਦੀ ਸੀ, ਉਸਨੂੰ ਇਹ ਘਰ ਰਹਿਣ ਲਈ ਦੇਂਦੀ ਹੋਈ ਬੋਲੀ, “ਮਰ ਗਈ ਤਾਂ ਤੂੰ ਰੱਖ ਲਵੀਂ...ਤੇ ਜੇ ਵਾਪਸ ਆ ਗਈ ਤਾਂ ਮੈਨੂੰ ਕਿਰਾਇਆ ਦੇ ਦਿਆ ਕਰੀਂ।” ਦੋਵਾਂ ਭੈਣਾ ਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਸਿੱਜਲ ਹੋ ਗਈਆਂ।
ਪਾਣੀ ਦੇ ਜਹਾਜ਼ ਰਾਹੀਂ ਜਦੋਂ ਉਹ ਹੱਜ ਤੋਂ ਵਾਪਸ ਆਈ ਤਾਂ ਇਕ ਦੂਰ ਦੇ ਰਿਸ਼ਤੇ ਦੇ ਭਰਾ ਦੀ ਘਰਵਾਲੀ ਮੁੰਬਈ ਵਿਚ ਸੀ। ਉਹ ਵੀ ਉਸਨੂੰ ਮਿਲਣ ਗਈ। ਕੱਪੜੇ ਦੀ ਇਕ ਭਾਰੀ ਗਠੜੀ ਚੁੱਪਚਾਪ ਉਸਦੇ ਹੱਥ ਵਿਚ ਫੜਾ ਕੇ ਬੋਲੀ-
“ਬੋਚ ਕੇ ਬਾਹਰ ਲੈ ਚੱਲ। ਤੇਰੇ ਲਈ ਵੀ ਖਾਸਾ ਸਾਮਾਨ ਲਿਆਈ ਆਂ।” ਵਾਕਈ ਖਾਸਾ ਸਾਮਾਨ ਸੀ ਉਸ ਕੋਲ।
“ਨਹੀਂ ਸ਼ਰਈਆਂ ਵਾਲੀ ਅੰਮਾਂ, ਸੋਨਾ ਫੜਿਆ ਜਾਏ ਤਾਂ ਜੇਲ੍ਹ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਏ।”
ਗੁੰਟੂਰ ਪਹੁੰਚ ਕੇ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰਾਂ ਦੀ ਦਾਅਵਤ ਵਿਚ ਨਸੀਬਨ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਖ਼ੂਬ ਭੰਡਿਆ ਤੇ ਉਸਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ ਬਾਕੀ ਸਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ਤੋਹਫ਼ੇ ਵੀ ਦਿੱਤੇ। ਪਰ ਹੱਜ ਤੋਂ ਲਿਆਂਦੀ ਹੋਈ ਸੁਗਾਤ¸ ਖਜੂਰਾਂ, ਆਬ ਜਮ-ਜਮ (ਪਵਿਤਰ ਜਲ) ਤੇ ਤਸਬੀਹ (ਮਾਲਾ) ਉਸਨੂੰ ਕੁਝ ਦਿਨ ਬਾਅਦ ਪਹੁੰਚਾਅ ਵੀ ਦਿੱਤੇ।
ਹੱਜ ਤੋਂ ਵਾਪਸ ਆ ਕੇ ਨਸੀਬਨ ਨੇ ਭਾਣਜੇ ਤੋਂ ਆਪਣੇ ਵੇਚੇ ਹੋਏ ਘਰ ਵਿਚ ਇਕ ਪਲੰਘ ਦੀ ਜਗ੍ਹਾ ਲੈ ਲਈ। ਓਧਰ ਭੈਣ ਦਸ ਰੁਪਏ ਮਹੀਨਾ ਕਿਰਾਇਆ ਦੇਣ ਲੱਗ ਪਈ। ਹੱਜ ਦੇ ਕੁਝ ਦਿਨਾਂ ਬਾਅਦ ਈ ਮਸਤਾਨ ਖ਼ਾਨ, ਨਾਲ ਖਾਣਾ ਖਾਂਦਾ ਹੋਇਆ, ਦਿਲ ਦਾ ਦੌਰਾ ਪੈਣ ਕਾਰਨ ਮਰ ਗਿਆ। ਬੱਚੇ ਪਿਓ ਦੀ ਮਈਅਤ (ਮੁਰਦਾ/ਲਾਸ਼) ਉਸ ਦੇ ਘਰੋਂ ਚੁੱਕ ਕੇ ਆਪਣੇ ਘਰ ਲੈ ਗਏ। ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਕਿੰਜ ਉਸ ਦਿਨ ਉਸਨੂੰ ਕਿਸੇ ਨੇ ਸੌਕਣ ਦੇ ਘਰ ਦੇ ਵਿਹੜੇ ਵਿਚ ਸ਼ੌਹਰ ਦੀ ਮਈਅਤ ਉੱਤੇ ਰੋਣ ਤੋਂ ਨਹੀਂ ਸੀ ਰੋਕਿਆ!
ਪਿੱਛੋਂ ਸੁਣਿਆ, ਉਹਨਾਂ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਰੇਲਵੇ ਕੁਆਟਰ ਛੱਡਣਾ ਪਿਆ ਏ ਤੇ ਤੰਗੀ ਵਿਚ ਗੁਜਾਰਾ ਕਰ ਰਹੇ ਨੇ।
ਨਸੀਬਨ ਕੋਲ ਵੀ ਪਹਿਲੇ ਪਤੀ ਦੇ ਧਨ-ਦੌਲਤ ਵਿਚੋਂ ਹੁਣ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਸੀ ਬਚਿਆ¸ ਸਭ ਕੁਝ ਵਿਕ ਚੁੱਕਿਆ ਸੀ। ਦਰਅਸਲ ਉਸ ਜ਼ਮਾਨੇ ਵਿਚ ਹੱਜ ਦਾ ਸਫ਼ਰ ਬੜਾ ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਹੁੰਦਾ ਸੀ। ਇਸ ਨੂੰ ਵੀ ਇੰਜ ਈ ਲੱਗਿਆ ਸੀ ਕਿ ਬਚੇਗੀ ਨਹੀਂ। ਸੋਚਿਆ ਈ ਨਹੀਂ ਸੀ ਕਿ ਇਕ ਵਾਰੀ ਫੇਰ ਇਕੱਲ ਉਸਦੇ ਹਿੱਸੇ ਆਏਗੀ। ਉਸਨੂੰ ਲੱਗਿਆ, ਜਿਵੇਂ ਇਹ ਇਕੱਲ ਇਸ ਵਾਰੀ ਸਦਾ ਲਈ ਆਈ ਹੋਵੇ।
ਖਾਣੇ ਦੀ ਹਮੇਸ਼ਾ ਤੋਂ ਚਟੋਰੀ ਸੀ ਪਰ ਹੁਣ ਭਾਂਤ-ਭਾਂਤ ਦੇ ਪਕਵਾਨ ਬਣਾਉਣੇ ਕਿੰਜ ਸੰਭਵ ਹੁੰਦੇ!
ਇਸ ਜ਼ਮਾਨੇ ਵਿਚ ਜਾਪੇ ਦੌਰਾਨ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਔਰਤਾਂ ਮਰ ਜਾਂਦੀਆਂ ਸਨ। ਬੱਚੇ ਦੇ ਜਨਮ ਸਮੇਂ ਕੁਝ ਕੱਚੀਆਂ-ਪੱਕੀਆਂ ਦਾਈਆਂ ਦੇ ਹੱਥੇ ਚੜ੍ਹ ਜਾਂਦੀਆਂ...ਜਿਹੜੀਆਂ ਬਿਮਾਰ ਪੈ ਜਾਂਦੀਆਂ, ਇਲਾਜ਼ ਸਹੀ ਨਾ ਮਿਲਦਾ। ਰੰਡੇ ਹੋਣ ਪਿੱਛੋਂ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਮਰਦ ਦੀ ਫ਼ੌਰਨ ਸ਼ਾਦੀ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ। ਕਈ ਤਾਂ ਚਹਲਮ (ਚਾਲ੍ਹੀਵੇਂ) ਤਕ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਰੁਕਦੇ। ਨੰਨ੍ਹੀ ਜਾਨ ਨੂੰ ਚਾਲ੍ਹੀ ਦਿਨ ਵੀ ਕੌਣ ਸੰਭਾਲਦਾ¸ ਦਸ ਵੀਹ ਦਿਨ ਦਾ ਬੱਚਾ ਈ ਦੂਜੀ ਮਾਂ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ। ਪਰ ਜੇ ਔਰਤ ਦੂਜਾ ਨਿਕਾਹ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੀ ਤਾਂ ਉਸਨੂੰ ਗੁਨਾਹ ਸਮਝਦੇ। ਫੇਰ ਨਸੀਬਨ ਤਾਂ ਤਿੰਨ ਸ਼ਾਦੀਆਂ ਕਰ ਚੁੱਕੀ ਸੀ। ਖ਼ਾਨਦਾਨ ਵਿਚ ਸਾਰੇ ਤੇ ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਗੁੰਟੂਰ ਵਿਚ ਈ ਰਹਿੰਦੇ ਨਸੀਬਨ ਦੇ ਚਚੇਰੇ ਭਰਾ ਹਾਰਸ਼, ਉਸ ਨਾਲ ਬੜੀ ਨਫ਼ਰਤ ਕਰਦੇ ਸਨ।
“ਮਰਦ ਬਣਨ ਚੱਲੀ ਐ¸ ਊਂਹ।” ਉਸਨੂੰ ਦੇਖ ਕੇ ਉਹ ਨਫ਼ਰਤ ਨਾਲ ਬੜਬੜਾਉਂਦੇ। ਇਹ ਵੀ ਇਤਫ਼ਾਕ ਈ ਸੀ ਕਿ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਇਕਲੌਤੀ ਘਰਵਾਲੀ ਵੀ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਤੀਜੇ ਨੰਬਰ ਦੀ ਪਤਨੀ ਸੀ।
ਉਹ ਜਿਸ ਘਰ ਖਾਣਾ ਮੰਗਣ ਜਾਂਦੀ¸ ਉਸਨੂੰ ਖਾਣੇ ਦੇ ਨਾਲ ਕੁਝ ਪੈਸੇ ਵੀ ਖ਼ੈਰਾਤ (ਭੀਖ) ਵਜੋਂ, ਅੱਲ੍ਹਾ ਦੇ ਨਾਂ 'ਤੇ ਮਿਲ ਜਾਂਦੇ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਕਾਫੀ ਪੈਸਾ ਉਸਨੇ ਬੈਂਕ ਵਿਚ ਜਮ੍ਹਾਂ ਕੀਤਾ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਆਪਣੀ ਮਮੇਰੀ ਬੇਵਾ ਭੈਣ ਨੂੰ ਉਸਨੇ ਆਪਣੇ ਨਾਲ ਰੱਖ ਲਿਆ। ਅਜਿਹੀਆਂ ਵਿਧਵਾਵਾਂ ਉਦੋਂ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿਚ ਬੜੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਸਨ, ਜਿਹੜੀਆਂ ਦੂਜਿਆਂ ਦੀ ਟਹਿਲ ਕਰਕੇ ਜਿਊਂ ਲੈਂਦੀਆਂ ਸਨ।
“ਮੈਨੂੰ ਭੁੱਖ ਲੱਗੀ ਏ ਮਾਂ! ਹੋਏ ਤਾਂ ਕੁਛ ਖਾਣ ਨੂੰ ਦੇਦੇ।” ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰਾਂ ਦੇ ਘਰੀਂ ਉਹ ਰੋਟੀ ਵੇਲੇ ਪਹੁੰਚ ਜਾਂਦੀ। ਮੰਗ ਕੇ ਖਾਣ ਲੱਗਦੀ। ਇੰਜ ਈ ਮੰਗਦੀ-ਖਾਂਦੀ ਇਕ ਦਿਨ ਉਹ ਗੁੰਟੂਰ ਤੋਂ ਵਰੰਗਲ ਪਹੁੰਚ ਗਈ ਤੇ ਉੱਥੋਂ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਮਕਾਨ ਸਾਹਵੇਂ ਖਲੋਤੀ¸ ਮੋਟੀ-ਤਾਜੀ, ਠੋਸ-ਬਦਨ ਤੇ ਚੌੜੇ-ਮੂੰਹ ਵਾਲੀ, ਗੋਰੀ-ਚਿੱਟੀ, ਲੰਮੀ-ਝੰਮੀ, ਸਜੀ-ਧਜੀ, ਜੇਵਰਾਂ ਨਾਲ ਪੀਲੀ ਹੋਈ ਹੋਈ¸ ਇਕ ਔਰਤ ਬੜੀ ਮਿੱਠੀ ਆਵਾਜ਼ ਵਿਚ ਕੂਕੀ-
“ਸ਼ਰਈਆਂ ਵਾਲੀ ਅੰਮਾਂ! ਤੂੰ!! ਏਥੇ?”
¸ਅਸਲਾਮ ਆਲੇਕੁਮ' ਨਸੀਬਨ ਦੇ ਦਿਮਾਗ਼ ਵਿਚ ਗੂੰਜਿਆ...'ਹਾਂ ਇਹ ਉਹੀ ਤਾਂ ਐ ਰੁਕੱਈਆ...!...ਗੁੰਟੂਰ ਰੇਲਵੇ ਕੁਆਟਰ ਦਾ ਉਹ ਦਰਵਾਜ਼ਾ ਖੁੱਲ੍ਹਦਿਆਂ ਈ ਜਿਸ ਛੋਟੀ ਜਿਹੀ ਬੱਚੀ ਨੇ ਝੱਟ ਸਲਾਮ ਕੀਤੀ ਸੀ ਤੇ ਉਸਨੇ ਖੁਸ਼ੀ ਨਾਲ ਉਸਦੇ ਸਿਰ ਉੱਤੇ ਮਮਤਾ ਦਾ ਹੱਥ ਧਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ।
“ਰੁਕੱਈਆ?” ਇਹ ਉਸਦੇ ਤੀਜੇ ਪਤੀ ਮਸਤਾਨ ਖ਼ਾਨ ਦੀ ਛੋਟੀ ਬੱਚੀ ਰੁਕਈਆ ਈ ਸੀ। ਹੂ-ਬ-ਹੂ ਪਿਓ ਵਰਗੀ ਤਾਂ ਸੀ। ਨਬੀਬਨ ਨੂੰ ਮਸਤਾਨ ਖ਼ਾਨ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਯਾਦ ਆ ਗਿਆ।
“ਜੀ” ਰੁਕੱਈਆ ਨੇ ਫੇਰ ਸਲਾਮ ਕੀਤੀ।
ਦਸਤਰਖ਼ਾਨ ਉੱਤੇ ਸਜਿਆ ਖਾਣਾ, ਮੁਰਗੀ ਦਾ ਕੋਰਮਾ, ਅੰਬਾੜੇ ਦੀ ਭਾਜੀ ਤੇ ਤਲੀ ਹੋਈ ਖਾਰੀ ਮੱਛੀ ਦਾ ਮਜ਼ਾ ਲੈਂਦਿਆਂ ਨਸੀਬਨ ਨੇ ਸੋਚਿਆ¸ ਰੁਕੱਈਆ ਦੀ ਸ਼ਾਦੀ ਵੀ ਉਸੇ ਵਾਂਗ ਗਿਆਰਾਂ-ਬਾਰਾਂ ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿਚ ਵਿਜੇਵਾੜਾ ਵਿਚ ਹੋ ਗਈ ਸੀ। ਸ਼ੌਹਰ ਉਸਨੂੰ ਬੜਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ। ਪਰ ਬੱਚੇ ਦਾ ਸੁਖ ਉਸਦੇ ਨਸੀਬ ਵਿਚ ਨਹੀਂ ਸੀ¸ ਦੁਆਵਾਂ, ਗੰਡੇ-ਤਾਵੀਤ, ਦਰਗਾਹਾਂ, ਮਜ਼ਾਰ...ਕੁਝ ਵੀ ਤਾਂ ਕੰਮ ਨਹੀਂ ਸੀ ਆਇਆ...
ਇਕ ਸਵੇਰ ਪੂਰੇ ਮੁਹੱਲੇ ਵਿਚ ਹਲਚਲ ਮੱਚ ਗਈ¸ ਰਕੱਈਆ ਨੂੰ ਉਸਦੇ ਦੇ ਘਰਵਾਲੇ ਲੱਭਦੇ ਫਿਰ ਰਹੇ ਸਨ। ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਕਿੱਥੇ ਗਾਇਬ ਹੋ ਗਈ ਸੀ। ਪੱਕੇ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਦਾ ਮੁਹੱਲਾ ਸੀ।
“ਕਿੱਥੇ ਚਲੀ ਗਈ?”
“ਕਿੱਧਰ ਗਈ ਹੋਈ?”
“ਸਵੇਰੇ ਸਵੇਰੇ ਕਿੱਧਰ ਨਿਕਲ ਗਈ?”
ਜਦੋਂ ਕਈ ਦਿਨਾਂ ਤਕ ਉਸਦੀ ਕੋਈ ਖ਼ਬਰ ਨਾ ਮਿਲੀ ਤਾਂ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਕਿਹਾ-
“ਮਰ-ਮੁੱਕ ਗਈ ਹੋਏਗੇ” ਪੁਲਸ ਵਿਚ ਕੰਪਲੇਂਟ ਦਰਜ ਕਰਵਾਈ ਗਈ। ਗੁੰਟੂਰ ਤੇ ਵਿਜੇਵਾੜਾ ਵਿਚਕਾਰੋਂ ਲੰਘਦੀ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨਾ ਨਦੀ ਦੇ ਪੁਲ ਦੇ ਹੇਠੋਂ ਲੰਘੀ ਕਿਸੇ ਲਾਲ ਸਾੜ੍ਹੀ ਵਾਲੀ ਦੀ ਲਾਸ਼ ਦੇ ਜ਼ਿਕਰ ਨਾਲ ਕਾਂਸਟੇਬਲ ਨੇ ਸ਼ੰਕਿਆਂ ਨੂੰ ਪਕਿਆ ਦਿੱਤਾ।
ਸਭ ਨੂੰ ਪੱਕਾ ਯਕੀਨ ਹੋ ਗਿਆ ਕਿ ਰੁਕੱਈਆ ਨਦੀ ਵਿਚ ਡੁੱਬ ਕੇ ਮਰ ਗਈ ਏ। ਰੋ-ਧੋ ਕੇ ਫਾਤਹਾ ਦਰੁਦ (ਮਰਨ ਵਾਲੇ ਦੀ ਰੂਹ ਲਈ ਸ਼ਾਂਤੀ ਪਾਠ) ਪੜ੍ਹ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਨਸੀਬਨ ਦੇ ਤੀਜੇ ਪਤੀ ਦੀ ਧੀ ਰੁਕੱਈਆ ਬਾਰੇ ਇਹ ਸਭ ਕੁਝ ਸਾਰਾ ਗੁੰਟੂਰ ਜਾਣਦਾ ਸੀ...ਇਕ ਪਲ ਵਿਚ ਨਸੀਬਨ ਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਸਾਹਵੇਂ ਸਾਰੀ ਰੀਲ੍ਹ ਘੁੰਮ ਗਈ¸ ਸਭ ਕੁਝ ਸਮਝ ਵਿਚ ਆ ਗਿਆ।
ਖਾਣੇ ਪਿੱਛੋਂ ਰੁਕੱਈਆ ਚਾਂਦੀ ਦਾ ਪਾਨਦਾਨ ਖੋਲ੍ਹ ਕੇ ਬੈਠ ਗਈ।
“ਮੇਰੀ ਅੰਮਾਂ, ਭਰਾ-ਭੈਣਾ ਤੇ ਉਹ ਕੈਸੇ ਹੈਨ?” ਰੁਕੱਈਆ ਨੇ ਹਰੇਕ ਬਾਰੇ ਪੁੱਛਿਆ।
“ਸਭ ਆਪਣੇ ਘਰੀਂ ਹੱਸਦੇ-ਵੱਸਦੇ ਐ। ਉਹ ਤੇਰੀ ਯਾਦ ਵਿਚ ਜਿਊਂਦੈ। ਬਸ ਘਰੋਂ ਮਸਜਿਦ, ਮਸਜਿਦੋਂ ਘਰ।”
“ਕੁਛ ਕੰਮ-ਧੰਦਾ ਵੀ ਕਰਦੇ ਐ?” ਰੁਕੱਈਆ ਨੇ ਆਪਣੀ ਆਦਤ ਦੇ ਉਲਟ ਧੀਮੀ ਆਵਾਜ਼ ਵਿਚ ਪੁੱਛਿਆ।
“ਕਦੀ ਕੀਤਾ ਸੀ ਕੁਛ?” ਨਸੀਬਨ ਹੱਸੀ, “ਉਸਦੀ ਅੰਮਾਂ ਵੀ ਹੁਣ ਨਹੀਂ ਰਹੀ। ਭੈਣ ਦੇ ਘਰ ਖਾਂਦੈ, ਅੱਲਾ-ਅੱਲਾ ਕਰਕੇ ਆਪਣੇ ਘਰ ਪਿਆ ਰਹਿੰਦੈ...ਤੂੰ ਏਥੇ ਖੁਸ਼ ਐਂ ਨਾ? ਦੂਜਾ ਕਰ ਲਿਐ ਨਾ ਤੂੰ! ਕੀ ਕਿੱਸਾ ਸੀ?”
“ਅਸਲਾਮ ਆਲੇਕੁਮ...” ਰੁਕੱਈਆ ਨੇ ਪਾਨ ਦਾ ਬੀੜਾ ਪੇਸ਼ ਕਰਦਿਆਂ, ਸਲਾਮ ਦੇ ਬਹਾਨੇ ਗੱਲ ਟਾਲੀ।
“ਅੰਮਾਂ ਨੂੰ ਜਾ ਕੇ ਦੱਸ ਦੇਣਾ ਮੈਂ ਇੱਥੇ ਆਂ…ਜਿਊਂਦੀ ਆਂ” ਰੁਕੱਈਆ ਗੱਲ ਬਦਲ ਕੇ ਨਸੀਬਨ ਨੂੰ ਵਿਦਾਅ ਕਰਨ ਲਈ ਉਠ ਖੜ੍ਹੀ ਹੋਈ।
“ਜੇ ਤੇਰੀ ਅੰਮਾਂ ਦਰਵਾਜ਼ਾ ਖੋਹਲੂ ਤੇ ਮੈਨੂੰ ਅੰਦਰ ਵੜਨ ਦੇਊ ਫੇਰ ਈ ਨਾ...”
ਨਸੀਬਨ ਨੇ ਉਸ ਵੱਲ ਗੌਰ ਨਾਲ ਦੇਖਿਆ...ਢਿੱਡ ਤੋਂ ਖਾਸੀ ਉੱਪਰ ਕਰਕੇ ਸਿੱਧੀ ਬੰਨ੍ਹੀ ਹੋਈ ਸਾੜ੍ਹੀ ਜਿਸਦੀ ਮੋਹਰੀ ਜ਼ਮੀਨ ਨੂੰ ਛੂਹ ਰਹੀ ਸੀ। ਪੰਜਿਆਂ ਕੋਲੋਂ ਮੋਹਰੀ ਦੇ ਸੱਜੇ ਤੇ ਖੱਬੇ ਪਾਸਿਓਂ ਸਾੜ੍ਹੀ ਕੁਝ ਉੱਚੀ ਸੀ। ਜਿਸ ਕਰਕੇ ਉਸਦੇ ਜ਼ਰਾ ਕੁ ਭਾਰੀ ਹੋਏ ਪੈਰਾਂ ਵਿਚ ਕੀਮਤੀ, ਦੋ ਪਟਿਆਂ ਵਾਲੀ, ਚੱਪਲ ਦਿਖਾਈ ਦੇ ਰਹੀ ਸੀ। ਉਸਨੇ ਲੰਮਾ, ਢਿੱਲਾ, ਪਲੇਨ ਬਲਾਊਜ਼ ਪਾਇਆ ਹੋਇਆ ਸੀ, ਜਿਸ ਵਿਚੋਂ ਢਿੱਡ ਨਜ਼ਰ ਨਹੀਂ ਸੀ ਆਉਂਦਾ ਪਿਆ। ਫੁੱਲੀ ਹੋਈ ਪਫ਼ ਵਾਲੀਆਂ ਬਾਹਾਂ ਸਨ ਤੇ ਗਲ਼ੇ ਵਿਚ ਫਰਲ ਲੱਗੀ ਹੋਈ ਸੀ। ਪੱਲਾ ਦੁੱਪਟੇ ਵਰਗਾ ਇਕੋ ਜਿਹਾ ਗੁੱਛਾ ਹੋਇਆ ਖੱਬੇ ਮੋਢੇ ਉੱਤੇ ਪਿਆ ਸੀ ਤੇ ਛਾਤੀ ਨੂੰ ਢਕ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਪੱਲੇ ਨੂੰ ਪਿਛਲੇ ਪਾਸਿਓਂ ਖਿੱਚ ਕੇ ਲੱਕ ਕੋਲ ਟੰਗਿਆਂ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਜਿਸ ਨਾਲ ਜਿਸਮ ਦੀ ਸ਼ੇਪ ਖੂਬਸੂਰਤ ਨਜ਼ਰ ਆ ਰਹੀ ਸੀ। ਜੂੜੇ ਵਿਚ ਖੁਸ਼ਬੂਦਾਰ ਕੇਵੜੇ ਦੇ ਹਰੇ ਪੱਤਿਆਂ ਦੇ ਨਾਲ, ਲਾਲ ਤੇ ਸਫੇਦ ਫੁੱਲ ਟੁੰਗੇ ਹੋਏ ਸਨ।
“ਅੱਛਾ ਫੇਰ, ਸ਼ਰਈਆਂ ਵਾਲੀ ਅੰਮਾਂ!” ਰੁਕੱਈਆ ਸਮਝ ਗਈ ਕਿ ਇੰਜ ਟਾਲਨਾਂ ਪਸੰਦ ਨਹੀਂ ਸੀ ਆਇਆ ਉਸਨੂੰ।
“ਛੋਟੀ ਅੰਮੀਂ ਨਹੀਂ ਆਖੇਂਗੀ ਕਿ ਬੇਟਾ?” ਨਸੀਬਨ ਨੇ ਗੱਲ ਟੁੱਕੀ।
“ਛੋਟੀ ਅੰਮੀ, ਮੈਂ ਜਿਊਂਦੀ ਆਂ, ਮੇਰੇ ਪੇਕੇ ਘਰ ਇਹ ਖਬਰ ਜ਼ਰੂਰ ਦੇ ਦੇਣਾ।” ਦਹਿਲੀਜ਼ ਉੱਪਰ ਪਹੁੰਚ ਕੇ ਉਸਨੇ ਦੁਬਾਰਾ ਯਾਦ ਕਰਵਾਇਆ।
“ਏਨਾ ਸੋਹਣਾ ਘਰ...! ਸੋਨੇ 'ਚ ਮੜ੍ਹੀ ਜਗਮਗਾਉਂਦੀ ਐ ਕਿਸੇ ਨੇ ਯਕੀਨ ਨਹੀਂ ਮੰਨਣਾ!!” ਨਸੀਬਨ ਤਾਂ ਮੰਗ ਕੇ ਖਾਂਦੀ ਸੀ, ਕਿੰਨੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਮਿਲਦੀ ਸੀ। ਕਿੰਨੇ ਘਰਾਂ ਵਿਚ ਜਾਂਦੀ ਸੀ...ਪਰ ਵਾਪਸ ਗੁੰਟੂਰ ਆਈ ਤਾਂ ਪਿੰਡ 'ਚ ਢਿੰਡੋਰਾ ਨਹੀਂ ਸੀ ਪਿੱਟਦੀ ਫਿਰੀ¸ ਸਿਰਫ ਰੁਕਈਆ ਦੀ ਮਾਂ ਨੂੰ ਦੱਸਿਆ ਸੀ¸ ਆਖ਼ਰ ਧੀ ਸੀ। ਮਾਂ, ਭਰਾ, ਭੈਣ ਕੋਈ ਰੁਕੱਈਆ ਨੂੰ ਮਿਲਣ ਲਈ ਵਰੰਗਲ ਨਹੀਂ ਗਿਆ। ਸਨਕੀ ਬੁੱਢੜੀ ਦੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਦੀ ਜਾਂਚ ਕਰਨ ਲਈ ਕੌਣ ਏਨੀ ਦੂਰ ਜਾਂਦਾ। ਵੈਸੇ ਵੀ ਇਹ ਲੋਕ ਬੜੇ ਗਰੀਬ ਹੋ ਗਏ ਸਨ। ਰੁਕੱਈਆ ਬੜੀ ਛੋਟੀ ਸੀ ਜਦੋਂ ਉਸਨੇ ਮਾਂ-ਬਾਪ ਦੇ ਘਰ ਖਾਣ-ਪੀਣ ਦਾ ਸੁਖ ਦੇਖਿਆ ਹੋਏਗਾ। ਫੇਰ ਜਿਵੇਂ ਹੱਥੋਂ ਦਿਨ ਤਿਲ੍ਹਕ ਗਏ ਸਨ। ਪਿਓ ਦੀ ਮੌਤ ਪਿੱਛੋਂ ਛੋਟੀ ਜਿਹੀ ਉਮਰ ਵਿਚ ਉਸਨੂੰ ਹੈਦਰਾਬਾਦ ਦੇ ਵੰਜਾਰਾ ਹਲਸ ਇਲਾਕੇ ਵਿਚ ਰਹਿਣ ਵਾਲੀ ਦੂਰ ਦੀ ਇਕ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰ ਦੇ ਘਰ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਦੀ ਦੇਖ-ਭਾਲ ਕਰਨ ਲਈ ਭੇਜ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।
ਵਰੰਗਲ ਤੋਂ ਵਾਪਸ ਆਇਆਂ ਨਸੀਬਨ ਨੂੰ ਅੱਠ-ਦਸ ਦਿਨ ਤੋਂ ਵੱਧ ਨਹੀਂ ਸੀ ਹੋਏ ਹੋਣ ਕਿ ਇਕ ਦਿਨ ਸ਼ਾਮੀਂ ਮਗਰਬ ਦੀ ਨਮਾਜ਼ ਪਿੱਛੋਂ ਮੁੱਹਲੇ ਦਾ ਇਕ ਮੁੰਡਾ ਸੁਨੇਹਾ ਲਾ ਗਿਆ:
“ਸ਼ਰਈਆਂ ਵਾਲੀ ਨਾਨੀ, ਮਸਜਿਦ ਵਿਚ ਤੈਨੂੰ ਕੋਈ ਆਦਮੀ ਪੁੱਛ ਰਿਹਾ ਸੀ।”
“ਕੌਣ? ਮੈਨੂੰ ਕੌਣ ਪੁੱਛੇਗਾ?”
“ਪਤਾ ਨਹੀ ਗੁੰਟੂਰ ਦਾ ਤਾਂ ਨਹੀਂ ਸੀ ਲੱਗਦਾ...ਮੈਂ ਨਾਂਅ ਨਹੀਂ ਪੁੱਛਿਆ ਉਸਦਾ। ਉਹ ਮੈਥੋਂ ਨਹੀਂ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਤੋਂ ਤੇਰੇ ਬਾਰੇ ਪੁੱਛ ਰਿਹਾ ਸੀ।”
“ਓ-ਇ ਬਾਬੂ ਕਵਾਲ! ਤੂੰ??” ਨਸੀਬਨ ਹੈਰਾਨੀ ਭਰੀ ਖੁਸ਼ੀ ਵਿਚ ਝੂੰਮੀਂ ਲੱਗੀ¸ 'ਝੂੰਮ ਬਰਾਬਰ ਝੂੰਮ ਸ਼ਰਾਬੀ', ਆਪ-ਮੁਹਾਰੇ ਉਸਦੇ ਮੂੰਹੋ ਨਿਕਲਿਆ ਤਾਂ ਉਹ ਸ਼ਰਮਿੰਦਾ ਵੀ ਹੋ ਗਈ। ਸੰਭਲ ਕੇ ਬੋਲੀ, “ਤੂੰ ਉਹੀ ਬਾਬੂ ਕਵਾਲ ਐਂ ਨਾ!...ਜਿਸਦਾ ਗਲ਼ਾ ਬੜਾ ਸੁਰੀਲਾ ਸੀ!! ਹੈ-ਨਾ?”
“ਹਾਂ ਮੈਂ ਰੁਕੱਈਆ ਦਾ ਦੂਜਾ ਸ਼ੌਹਰ (ਪਤੀ) ਬਾਬੂ ਕਵਾਲ।” ਨਸੀਬਨ ਹੈਰਾਨ ਰਹਿ ਗਈ।
ਨਸੀਬਨ ਨੂੰ ਯਾਦ ਆਇਆ ਵਰੰਗਲ ਤੋਂ ਇਕ ਦਿਨ ਕਵਾਲਾਂ ਦਾ ਇਕ ਟੋਲਾ ਵਿਜੇਵਾੜਾ ਆਇਆ ਸੀ ਤੇ ਉੱਥੇ ਈ ਰੁਕੱਈਆ ਦੇ ਸਹੁਰਿਆਂ ਦੇ ਘਰ ਦੇ ਨੇੜੇ ਕਿਰਾਏ 'ਤੇ ਘਰ ਲੈ ਕੇ ਰਹਿਣ ਲੱਗ ਪਿਆ ਸੀ। ਓਹਨੀਂ ਦਿਨੀ ਈ ਤਾਂ ਰੁਕੱਈਆ ਦੇ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨਾ ਨਦੀ ਵਿਚ ਡੁੱਬਣ ਦੀ ਗੱਲ ਉੱਡੀ ਸੀ।
ਉਹ ਸ਼ਾਦੀਆਂ ਦਾ ਮੌਸਮ ਸੀ। ਗਰਮੀਆਂ ਵਿਚ ਮੋਗਰਾ ਖ਼ੂਬ ਖਿੜਦਾ ਏ। ਫੁੱਲਾਂ ਦੀ ਖੁਸ਼ਬੂ ਵਿਚ ਈ ਤਾਂ ਸ਼ਾਦੀ ਦਾ ਅਸਲੀ ਮਜ਼ਾ ਹੁੰਦਾ ਏ। ਸ਼ਾਦੀਆਂ ਮੌਕੇ ਕਵਾਲਾਂ ਨੂੰ ਚੰਗੀ ਕਮਾਈ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਸੀ। ਇਹ ਕਵਾਲ ਕਾਫੀ ਦਿਨ ਤਕ ਇਕੋ ਜਗ੍ਹਾ ਰਹਿੰਦੇ, ਉੱਥੇ ਈ ਘਰਬਾਰ ਵੀ ਵਸਾਅ ਲੈਂਦੇ ਸਨ। ਕਿਤੋਂ ਹੋਰ ਬੁਲਾਵਾ ਆਉਂਦਾ ਤਾਂ ਉੱਥੇ ਚਲੇ ਜਾਂਦੇ। ਜੁਲਾਈ ਵਿਚ ਸਾਰੇ ਕਵਾਲ ਚਲੇ ਗਏ ਸਨ। ਆਖ਼ਰ ਸ਼ਾਦੀਆਂ ਦਾ ਮੌਸਮ ਖਤਮ ਹੋ ਚੁੱਕਿਆ ਸੀ। ਹੁਣ ਕਿਤੇ-ਕਿਤੇ ਇਕ ਅੱਧੀ ਹੀ ਸ਼ਾਦੀ ਹੁੰਦੀ। ਆਂਧਰਾ ਦੇ ਇਸ ਇਲਾਕੇ ਵਿਚ ਇਹ ਮੌਸਮ ਬਰਸਾਤ ਦਾ ਸੀ...ਪਰ ਇਹ ਬਾਬੂ ਕਵਾਲ ਕਾਫੀ ਦਿਨਾਂ ਤਕ ਆਪਣੀ ਬੀਵੀ ਨਾਲ ਉੱਥੇ ਈ ਰਿਹਾ...'ਅੱਛਾ ਤਾਂ ਸਾਜ-ਸਾਮਾਨ ਸਮੇਟਨ ਲੱਗਿਆਂ, ਰੁਕੱਈਆ ਨੂੰ ਵੀ ਉਡਾਅ ਲੈ-ਗਿਆ...?'
“ਤੈਂ ਵਰੰਗਲ, ਸਾਡੇ ਘਰ ਆਈ ਸੈਂ?” ਬਾਬੂ ਕਵਾਲ ਨੇ ਸਵਾਲ ਕੀਤਾ ਤੇ ਉਹ ਆਪਣੀਆਂ ਸੋਚਾਂ ਵਿਚੋਂ ਬਾਹਰ ਨਿਕਲ ਆਈ।
“ਹਾਂ।”
“ਤੇਰੇ ਵਰੰਗਲ ਤੋਂ ਜਾਣ ਪਿੱਛੋਂ ਤੀਜੇ ਦਿਨ ਅਚਾਨਕ ਰੁਕੱਈਆ ਕਿਧਰੇ ਗ਼ਾਇਬ ਹੋ ਗਈ¸ ਗ਼ਾਇਬ ਕੀ, ਘਰ ਛੱਡ ਕੇ ਚਲੀ ਗਈ।” ਬਾਬੂ ਕਵਾਲ ਬਗ਼ੈਰ ਰੁਕੇ ਬੋਲਦਾ ਰਿਹਾ...
“ਉਸਨੂੰ ਲੱਭਦਾ ਹੋਇਆ ਮੈਂ ਪਹਿਲਾਂ ਉਸਦੇ ਸਹੁਰੇ-ਸ਼ਹਿਰ ਵਿਜੇਵਾੜਾ ਜਾ ਪਹੁੰਚਿਆ। ਪਤਾ ਲੱਗਿਆ ਉਹ ਲੋਕ ਘਰ ਵੇਚ ਕੇ ਕਿਧਰੇ ਚਲੇ ਗਏ ਨੇ। ਅੰਦਾਜ਼ਾ ਸੀ, ਰੁਕੱਈਆ ਜ਼ਰੂਰ ਆਪਣੇ ਪੇਕੇ-ਸ਼ਹਿਰ ਗੁੰਟੂਰ ਗਈ ਹੋਵੇਗੀ। ਮੈਂ ਉਸਦੇ ਪੇਕਿਆਂ ਦੇ ਮੁਹੱਲੇ, ਮੁਫ਼ਤੀ ਸਟਰੀਟ, ਕੋਲ 'ਛੋਟੀ ਮਸਜਿਦ' ਵਿਚ ਠਹਿਰ ਗਿਆ ਤੇ ਸ਼ਰਈਆਂ ਵਾਲੀ ਅੰਮਾਂ ਤੈਨੂੰ ਲੱਭ ਲਿਆ।” ਬਾਬੂ ਨੇ ਇਕ ਲੰਮਾਂ ਸਾਹ ਖਿੱਚਿਆ।
“ਬੁੱਢੀਏ ਤੂੰ ਹੀ ਉਸਨੂੰ ਭਜਾਇਆ ਹੋਏਗਾ। ਜ਼ਰੂਰ ਤੂੰ ਰੁਕਈਆ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਸ਼ੌਹਰ ਦੀ ਏਜੇਂਟ ਏਂ!” ਉਹ ਖਾਸਾ ਕੁਸੈਲਾ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ।
“ਨਹੀਂ, ਝੂਠ ਐ ਇਹ...”
“ਆਪਣੀ ਨੀਅਤ ਸਾਬਤ ਕਰਨ ਲਈ ਸ਼ਰਈਆਂ ਵਾਲੀ ਅੰਮਾਂ! ਤੈਨੂੰ ਰੁਕੱਈਆ ਨੂੰ ਰਾਤੀਂ ਮਸੀਤ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਬੁਲਾਅ ਕੇ ਮੇਰੇ ਨਾਲ ਗੱਲ ਕਰਾਉਣੀ ਪਏਗੀ।”
ਰਾਤ ਦੇ ਪਿਛਲੇ ਪਹਿਰ ਚਾਦਰ ਦੀ ਬੁੱਕਲ ਮਾਰੀ ਸ਼ਰਈਆਂ ਵਾਲੀ ਇਕੱਲੀ ਹੀ ਵਾਪਸ ਆਈ ਤੇ ਇਕ ਲਿਫ਼ਾਫ਼ਾ ਬਾਬੂ ਕਵਾਲ ਦੇ ਹੱਥ ਵਿਚ ਫੜਾ ਦਿੱਤਾ ਜਿਸਨੂੰ ਪੜ੍ਹਦਿਆਂ ਹੋਇਆਂ ਉਸਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਵਿਚੋਂ ਪਰਲ-ਪਰਲ ਹੰਝੂ ਵਗਣ ਲੱਗ ਪਏ।
ਮੈਂ ਨਹੀਂ ਆ ਸਕਦੀ¸ ਮੈਂ ਤੁਹਾਡਾ ਖ਼ਾਨਦਾਨੀ ਗਹਿਣਾ-ਕੱਪੜਾ ਅਲਮਾਰੀ ਵਿਚ ਰੱਖ ਆਈ ਹਾਂ ਜਿਸਦੀਆਂ ਚਾਬੀਆਂ ਪਿਆਜ਼ਾਂ ਵਾਲੇ ਛਿੱਕੂ ਵਿਚ ਰੱਖੀਆਂ ਹੈਨ।
ਯਾਦ ਹੈ ਅਸੀਂ ਡਾਕਟਰਨੀ ਕੋਲ ਗਏ ਸੀ, ਉਸਨੇ ਮੈਨੂੰ ਦੱਸ ਦਿੱਤਾ ਹੈ ਕਿ ਮੇਰੇ ਬੱਚਾ ਹੋ ਈ ਨਹੀਂ ਸਕਦਾ...ਪਰ ਤੁਹਾਡੇ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹੈਨ। ਇਹ ਗੱਲ ਤੁਸੀਂ ਮੈਥੋਂ ਲੁਕਾਈ ਸੀ ਨਾ!...ਇਸੇ ਲਈ ਆ ਗਈ ਹਾਂ। ਸੱਚ ਮੰਨੋਗੇ, ਜੇ ਕਹਾਂ¸ਮੇਰੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੇ ਬੇਹਤਰੀਨ ਦਿਨ ਉਹੀ ਸੱਤ ਸਾਲ ਸਨ, ਜਿਹੜੇ ਤੁਹਾਡੇ ਨਾਲ ਬੀਤਾਏ ਸਨ।'
ਚਿੱਠੀ ਉੱਤੇ ਨਾਂਅ ਸੀ, ਨਾ ਪਤਾ¸ ਪਰ ਪੜ੍ਹ ਕੇ ਬਾਬੂ ਕਵਾਲ ਇੰਜ ਵਿਲਕ ਉਠਿਆ ਕਿ ਸ਼ਰਈਆਂ ਵਾਲੀ ਨੂੰ ਖ਼ੁਦ ਨੂੰ ਸੰਭਲਨਾਂ ਵੀ ਮੁਸ਼ਕਲ ਹੋ ਗਿਆ।
“ਮੈਂ ਨਹੀਂ ਰਹਿਣਾ ਤੇਰੇ ਬਗ਼ੈਰ...ਰੁਕੱਈਆ...ਮੈਂ ਨਹੀਂਓਂ ਰਹਿਣਾ ਤੇਰੇ ਬਗ਼ੈਰ...ਮੈਂ ਨਹੀਂ ਜਿਊਣਾ ਤੇਰੇ ਬਗ਼ੈਰ...ਰੁਕੱਈਆ¸
“ਅੰਮਾਂ ਮੈਂ ਉਸਦੇ ਕਹਿਣ 'ਤੇ ਹੀ ਵੱਡੀ ਬੀਵੀ (ਪਹਿਲੀ ਘਰਵਾਲੀ) ਨੂੰ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਰੱਖਿਆ ਸੀ। ਉਸਨੂੰ ਵੀ ਵੱਖਰਾ ਘਰ ਲੈ ਕੇ ਦਿੱਤਾ ਹੋਇਆ ਸੀ” ਅਖ਼ੀਰ ਉਸਨੇ ਅੱਥਰੂ ਪੂੰਝ ਕੇ ਕਿਹਾ, “ਮੈਨੂੰ ਨਹੀਂ ਚਾਹੀਦੇ ਬੱਚੇ-ਬੁੱਚੇ!” ਉਸਨੇ ਫੇਰ ਤੜਫ ਕੇ ਆਸਮਾਨ ਵੱਲ ਦੇਖਿਆ ਤੇ ਧਾਅ ਮਾਰੀ, “ਮੈਂ ਨਹੀਂਓਂ ਰਹਿਣਾ ਤੇਰੇ ਬਗ਼ੈਰ...ਰੁਕੱਈਆ¸”
ਰੁਕੱਈਆ ਆਪਣੇ ਘਰ ਦੇ ਬਾਹਰ ਪਹਿਲਾਂ ਵਾਂਗ ਹੀ ਚਟਾਈ ਵਿਛਾਅ ਕੇ ਖਾਰੀ ਮੱਛੀ, ਚਾਕਲੇਟ ਤੇ ਬਿਸਕੁਟ ਵਗ਼ੈਰਾ ਵੇਚਣ ਲੱਗ ਪਈ ਸੀ। ਹੁਣ ਗੁੰਟੂਰ ਕਿੰਨਾਂ ਬਦਲ ਗਿਆ ਏ¸ ਕਿੰਨੀਆਂ ਵੱਡੀਆਂ-ਵੱਡੀਆਂ ਦੁਕਾਨਾਂ ਖੁੱਲ੍ਹ ਗਈਆਂ ਨੇ, ਕੇਡੀਆਂ-ਕੇਡੀਆਂ ਇਮਾਰਤਾਂ ਬਣ ਗਈਆਂ ਹੈਨ...ਪਰ ਪੁਰਾਣਾ ਮੁਹੱਲਾ ਅਜੇ ਵੀ ਨਹੀਂ ਬਦਲਿਆ।
ਉਸਦਾ ਪਹਿਲਾ ਮਰਦ ਕਦੋਂ ਕਮਾਉਂਦਾ ਸੀ, ਪਰ ਉਸਦੀ ਚਾਹਤ ਬੇਹੱਦ ਛਲਕਦੀ ਰਹਿੰਦੀ। ਕੁਝ ਸਾਲ ਰੁਕੱਈਆ ਨੇ ਉਸਦੀ ਬੜੀ ਸੇਵਾ ਕੀਤੀ, ਬੜਾ ਆਰਾਮ ਦਿੱਤਾ। ਉਸਦੇ ਸੰਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਬੜਾ ਵੱਡਾ ਫੋੜਾ ਹੋ ਗਿਆ ਏ¸ ਖ਼ੂਨ, ਪਾਕ ਸਾਫ ਕਰਦੀ। ਖਵਾਉਂਦੀ ਪਿਆਉਂਦੀ, ਨੇੜੇ ਦੇ ਪਾਲਾਸ-ਪੱਤਰੀ, ਹਸਪਤਾਲ ਵਿਚ ਡਾਕਟਰ ਤੋਂ ਇਲਾਜ਼ ਕਰਵਾਉਂਦੀ ਤੇ ਘਰ ਦੇ ਸਾਹਵੇਂ ਬੈਠ ਕੇ ਰੋਟੀ ਦਾ ਜੁਗਾੜ ਵੀ ਕਰਦੀ।
ਨਸੀਬਨ ਦਾ ਚਚੇਰਾ ਭਰਾ ਹਾਰਸ਼ ਵੀ ਨਹੀਂ ਰਿਹਾ¸ ਹੁਣ ਨਸੀਬਨ ਦਾ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਘਰ ਆਉਣ-ਜਾਣ ਦਾ ਸਿਲਸਿਲਾ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਚੁੱਕਿਆ ਸੀ। ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਬਹੂ ਨਿਗਾਰ ਨੂੰ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰੀ ਦੇਖ ਕੇ ਉਸਨੂੰ ਧੁੜਧੁੜੀ ਜਿਹੀ ਆ ਗਈ ਸੀ। ਉਹ ਬੜੀ ਢਿੱਲੀ-ਢਾਲੀ ਕੁੰਦਿਆਂ ਵਾਲੀ ਸਲਵਾਰ ਪਾਉਂਦੀ। ਕੱਪੜੇ ਅਜਿਹੇ ਕਿ ਲੱਗਦਾ ਜਿਵੇਂ ਕਮੀਜ਼ ਉੱਪਰ ਕਮੀਜ਼ ਤੇ ਸਲਵਾਰ ਉੱਤੇ ਸਲਵਾਰ ਪਾਈ ਹੋਈ ਹੋਵੇ। ਜਿਵੇਂ ਨਮਾਜ਼ੀ ਰੁਮਾਲ ਨੂੰ ਪਿੱਛੇ ਬੰਨ੍ਹਦੇ ਨੇ, ਓਵੇਂ ਈ ਇਕ ਪਟਕਾ ਅੱਗੇ ਵੱਲ ਕਰਕੇ ਮੱਥੇ ਉੱਤੇ ਬੰਨ੍ਹ ਲੈਂਦੀ ਜਿਸ ਹੇਠ ਉਸਦੇ ਵਾਲ ਛੁਪ ਜਾਂਦੇ। ਇਸ ਉੱਤੇ ਦੁਪੱਟਾ ਇੰਜ ਲੈ ਲੈਂਦੀ ਕਿ ਗੁੱਛਾ ਹੋ ਕੇ ਸੱਜੇ ਮੋਢੇ ਉੱਪਰ ਜਾ ਪੈਂਦਾ।
“ਸ਼ਰਈਆਂ ਵਾਲੀ ਨਾਨੀ ਨੂੰ ਦੇਖ ਕੇ ਇੰਜ ਲੱਗਦਾ ਏ ਜਿਵੇਂ ਕੋਈ ਸੌ ਵਰ੍ਹਿਆਂ ਦੀ ਬੱਗੀ, ਝੁਰੜੀਆਂ ਵਾਲੀ, ਵੱਡੀਆਂ-ਵੱਡੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਵਾਲੀ, ਸੁਕੱੜੂ ਜਿਹੀ ਜਾਦੂਗਰਨੀ, ਮੰਗਤੀ ਦੇ ਭੇਸ ਵਿਚ ਕੰਨਸੋਆਂ ਲੈਂਦੀ ਫਿਰ ਰਹੀ ਹੋਏ।” ਨਿਗਾਰ ਆਪਣੀ ਸੱਸ ਨੂੰ ਕਹਿੰਦੀ।
“ਕੀ ਪਈ ਕਹਿੰਦੀ ਏਂ ਬੇਟਾ?”
“ਮੋਢੇ ਉੱਪਰ ਪੁਰਾਣਾ ਮਖ਼ਮਲੀ ਥੈਲਾ ਦੇਖ ਕੇ ਅਕਸਰ ਸੋਚਦੀ ਆਂ ਬਈ ਇਸ ਵਿਚ ਜ਼ਰੂਰ ਕੋਈ ਜਾਦੂ ਦੀ ਪਟਾਰੀ ਹੋਏਗੀ ਜਿਸ ਵਿਚ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਗੁੱਡੀ ਬਣਾ ਕੇ ਪਾ ਲੈਂਦੀ ਹੋਏਗੀ ਉਹ।” ਨਿਗਾਰ ਹੱਸ ਕੇ ਕਹਿੰਦੀ।
ਸੱਸ ਸੰਜੀਦਾ ਹੋ ਜਾਂਦੀ। “ਅੱਛਾ ਅੰਮੀ ਮੈਂ ਸ਼ਰਈਆਂ ਵਾਲੀ ਨਾਨੀ ਤੋਂ ਹਮੇਸ਼ਾ ਰੁਕੱਈਆ ਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਆਪਣੀ ਕਹਾਣੀ ਜਾਨਣਾ ਚਾਹੁੰਦੀ ਆਂ ਪਰ ਹਿੰਮਤ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ।”
“ਤਾਂ ਇਕ ਦਿਨ ਬੁਲਾ ਲੈਣੇ ਆਂ ਘਰੇ।” ਸੱਸ ਹੱਸ ਪੈਂਦੀ ਤੇ ਫੇਰ ਨਿਗਾਰ ਦੇ ਚਿਹਰੇ ਦਾ ਰੰਗ ਵੇਖ ਕੇ ਕਹਿੰਦੀ, “ਡਰਪੋਕ ਕਿਤੋਂ ਦੀ!”
“ਰੁਕੱਈਆ ਨੇ ਇੰਜ ਕਿਉਂ ਕੀਤਾ ਅੰਮੀ?” ਨਿਗਾਰ ਸੰਜੀਦਾ ਹੋ ਕੇ ਪੁੱਛਦੀ, “ਕਵਾਲ ਨਾਲ ਕਿਉਂ ਚਲੀ ਗਈ ਸੀ?”
“ਖ਼ੁਮਾਰੀ...” ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਭਾਰੀ ਹੋ ਗਈ ਸੀ, “ਜਵਾਨੀ ਤੇ ਇਸ਼ਕ ਦਾ ਨਸ਼ਾ¸”
“ਤੇ ਉਸਦੇ ਪਹਿਲੇ ਸ਼ੌਹਰ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਫੇਰ ਕਿੰਜ ਰੱਖ ਲਿਆ?”
“ਇਹ ਉਸਦੀ ਮੁਹੱਬਤ” ਇਸ ਜਵਾਬ ਨਾਲ ਨਿਗਾਰ ਦੀ ਤੱਸਲੀ ਨਾ ਹੁੰਦੀ।
“ਤੇ ਅੱਜ ਕੱਲ੍ਹ ਸ਼ਰਈਆਂ ਵਾਲੀ ਨਾਨੀ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਮੁਹੱਲੇ 'ਚ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਗੂੰਜਦੀ...ਕਿਤੇ ਮੰਗਦੀ-ਮੰਗਦੀ ਫੇਰ ਗੁੰਟੂਰ 'ਚੋਂ ਬਾਹਰ ਤਾਂ ਨਹੀਂ ਚਲੀ ਗਈ?”
“ਹੁਣ ਉਹ ਕਿਤੇ ਨਹੀਂ ਜਾਂਦੀ ਬੇਟਾ। ਅੱਜ ਕੱਲ੍ਹ ਉਸਦਾ ਕਾਲਜਾ ਜੋ ਠਰ ਗਿਐ...।”
“ਕੀ ਮਤਲਬ?”
“ਰੁਕੱਈਆ ਦੀ ਅੰਮਾਂ ਦਾ ਇੰਤਕਾਲ ਹੋਇਆ...ਤਾਅਜ਼ੀਤ (ਅਫ਼ਸੋਸ) ਲਈ ਸ਼ਰਈਆਂ ਵਾਲੀ ਉਸਦੇ ਘਰ ਗਈ। ਮੁਹੱਲੇ ਦੀਆਂ ਔਰਤਾਂ ਤੇ ਮੈਂ ਵੀ ਉੱਥੇ ਈ ਸੀ। ਉਸ ਦਿਨ ਰੁਕੱਈਆ ਨੇ ਅੰਮਾਂ ਦੇ ਏਸਾਲ ਤੁਆਬ (ਆਤਮਕ ਸ਼ਾਂਤੀ) ਲਈ ਕੁਰਾਨ ਖਵਾਨੀ (ਕੁਰਾਨ ਦਾ ਪਾਠ) ਰਖਵਾਇਆ ਸੀ। ਪਰ ਖ਼ੁਦ ਬੀਮਾਰ ਸੀ। ਨਸੀਬਨ ਨੂੰ ਦੇਖਦਿਆਂ ਹੀ ਬਿਸਤਰੇ ਤੋਂ ਉੱਠ ਕੇ ਨਸੀਬਨ ਦੇ ਪੈਰਾਂ 'ਤੇ ਜਾ ਝੁਕੀ ਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਛੂਹ ਲਿਆ।
“ਇਹ ਕੀ ਕਰ ਰਹੀ ਐਂ?” ਨਸੀਬਨ ਤ੍ਰਬਕੀ।
“ਤੁਹਾਡੇ ਪੈਰੀਂ ਹੱਥ ਲਾ ਰਹੀ ਆਂ” ਉਸਦੀ ਗੱਲ ਸੁਣ ਕੇ ਨਸੀਬਨ ਸ਼ਰਮਾਅ ਗਈ।
“ਕਿਉਂ ਬਈ ਕਿਉਂ ਲਾ ਰਹੀ ਐਂ ਤੂੰ?”
“ਅੰਮੀ, ਅੱਬੂ ਦੇ ਵੀ ਇਵੇਂ ਲਾਉਂਦੀ ਸਾਂ!...ਹੁਣ ਅੰਮੀ ਨਹੀਂ ਰਹੀ...ਤੁਸੀਂ ਮੇਰੀ ਛੋਟੀ ਅੰਮੀ ਓ ਨਾ!?!”
੦੦੦ ੦੦੦ ੦੦੦
